Hệ lụy lớn nếu trái cây tiếp tục vi phạm kiểm dịch thực vật

Tình trạng nhiều loại trái cây vi phạm mã số vùng trồng khi xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc đã bị “cảnh báo” về kiểm dịch thực vật. Mới đây, lãnh đạo Bộ NN&PTNT lưu ý, nếu các địa phương, doanh nghiệp... không khẩn trương khắc phục tình trạng này, nhiều khả năng phía Trung Quốc áp dụng biện pháp mạnh là ngừng nhập khẩu trái cây từ Việt Nam, khi đó hệ lụy khôn lường...

Nông dân thành phố Cần Thơ thu hoạch nhãn phục vụ xuất khẩu sang Trung Quốc và các nước khác. Ảnh: H.TÂN

Rất nhiều địa phương vi phạm

Cục Bảo vệ thực vật (BVTV) cho biết, tính từ năm 2021 đến tháng 7-2023, cục đã nhận được 4 đợt thông báo từ phía Trung Quốc về các lô hàng không tuân thủ kiểm dịch thực vật hàng xuất khẩu (gồm: chuối, mít, thanh long, sầu riêng, chôm chôm, ớt) hoặc các lô hàng không có giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật hoặc giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật không phải do Cơ quan kiểm dịch thực vật của Việt Nam cấp, với khoảng 750 lô hàng vi phạm. Cụ thể, Tiền Giang là tỉnh có số lượt vi phạm mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói nhiều nhất, với 267 vi phạm (chiếm 35,6%); Tây Ninh có 204 vi phạm (chiếm 27,2%); Đồng Nai có 186 vi phạm (chiếm 24,8%); Bình Thuận có 23 vi phạm (chiếm 3,1%); Đắk Lắk có 23 vi phạm (chiếm 3,1%); Long An có 19 lô vi phạm (chiếm 2,5%); các tỉnh khác có 28 vi phạm (chiếm 3,7%).

Trái cây vi phạm nhiều nhất là mít, với sinh vật gây hại phổ biến là rệp sáp. Tuy nhiên, đến nay hầu hết các chi cục BVTV các tỉnh chỉ mới đánh giá được thực trạng của vùng trồng; còn cơ sở đóng gói không nêu được nguyên nhân không tuân thủ; một số lô hàng sau khi đánh giá thì đề nghị thu hồi, một số khẳng định chưa sử dụng mã số, thậm chí có cơ sở đóng gói không có hồ sơ truy xuất nguồn gốc (!?).

Cũng theo Cục BVTV, đối với an toàn thực phẩm từ năm 2021 đến tháng 7-2023, cục đã nhận được 107 cảnh báo về các lô hàng thực phẩm của Việt Nam xuất khẩu sang một số nước như: EU (gồm Ý, Phần Lan, Đan Mạch, Đức, Pháp, Hà Lan, Tây Ban Nha); Canada; Hàn Quốc; Nhật Bản; Trung Quốc và Đài Loan. Tất cả các lô hàng này đều bị trả về do không đáp ứng yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm (như dư lượng thuốc BVTV vượt ngưỡng quy định, sản phẩm biến đổi gen, có chứa độc tố nấm, nấm mốc, vi khuẩn, kim loại nặng, chất gây dị ứng, chất tạo màu không được phép sử dụng, hàng bị hư hỏng...). Ngay sau đó, Cục BVTV đã có văn bản yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu liên quan đến các lô hàng trên thực hiện truy xuất nguồn gốc theo quy định, đồng thời đề nghị các cơ quan quản lý an toàn thực phẩm ở địa phương hỗ trợ giám sát quá trình truy xuất.

Ông Hoàng Trung, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, lo lắng: Tình hình vi phạm kiểm dịch thực vật trên cây ăn trái khi đưa đi xuất khẩu trong thời gian qua là đáng báo động. Phía bộ đã rất trăn trở và nhiều lần cảnh báo, yêu cầu các địa phương, đơn vị, doanh nghiệp khẩn trương chấn chỉnh, nhưng sự chuyển biến ở các địa phương rất chậm, thậm chí có nơi còn tệ hơn. Cần phải thấy rằng, nếu chúng ta cứ tiếp tục vi phạm về mã số vùng trồng trong thời gian tới, nhiều khả năng phía Trung Quốc sẽ áp dụng các biện pháp mạnh như cho ngừng nhập khẩu thì sẽ khốn khó.

“Chúng ta có khoảng 11 loại trái cây được xuất khẩu sang Trung Quốc, chỉ cần phía bạn yêu cầu dừng xuất khẩu 1 loại thôi đã “mệt” rồi. Ví dụ như sầu riêng của ta hiện nay rất nhiều và phần lớn được xuất sang Trung Quốc, nếu trường hợp sầu riêng bị “trục trặc” thì chúng ta bán đi đâu (!?). Ngoài ra, các loại trái cây khác cũng vậy. Đây là vấn đề cấp bách, hệ trọng và khắc phục ngay chứ không chậm trễ được nữa”, ông Hoàng Trung sốt ruột.

Vừa khắc phục, vừa quản lý chặt hơn

Là địa phương có số vụ vi phạm về kiểm dịch thực vật nhiều nhất trong thời gian gần đây, ông Trần Hoàng Nhật Nam, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Tiền Giang, nhìn nhận: “Do tỉnh có diện tích cây ăn trái lớn nhất vùng đồng bằng sông Cửu Long với khoảng 80.000ha, với rất nhiều nông hộ canh tác nhỏ lẻ và nhiều doanh nghiệp tham gia thu mua, xuất khẩu. Tuy nhiên, lực lượng giám sát quá mỏng đã dẫn đến những vi phạm nhiều như thời gian qua”. Ông Nam giải thích thêm, khi tỉnh triển khai cấp mã số vùng trồng cho các địa phương thì đã đề nghị UBND các xã, huyện tăng cường kiểm tra, giám sát, nhưng thực tế chưa như mong muốn. Tới đây, Sở NN&PTNT sẽ tham mưu với UBND tỉnh chỉ đạo và có phương án làm quyết liệt tình trạng vi phạm trên.

Ủng hộ vấn đề này, ông Phạm Văn Lơ, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) nhãn Nhơn Nghĩa (huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ) thừa nhận, khi được cấp mã số vùng trồng và sản phẩm trái cây được xuất khẩu sang Trung Quốc cũng như các nước khác, đã nâng giá trị lên rất cao. “Nếu như trước đây, bà con trồng nhãn còn manh mún, nhỏ lẻ và bán xô cho thương lái nên lợi nhuận thu về không cao. Sau khi thành lập HTX quy tụ hơn 29 thành viên làm ăn tập thể, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP theo hướng sạch, hữu cơ… giúp cho chất lượng trái nhãn tốt hơn. Mặt khác, khi HTX được cấp mã số vùng trồng xem như có được “giấy thông hành” để xuất sang Trung Quốc và các nước khác; nhờ đó nhiều doanh nghiệp đến bao tiêu đầu ra. Điển hình như năm nay, các xã viên bán nhãn Ido từ 20.000-30.000 đồng/kg, thu về lợi nhuận 300-400 triệu đồng/ha. Nhờ giá trị tăng lên thấy rõ, nên bây giờ các thành viên của HTX luôn tuân thủ nghiêm các quy định về mã số vùng trồng”.

Tại Đồng Tháp, nơi được cấp mã số vùng trồng nhiều nhất cả nước với 2.477 mã số, nhưng tỷ lệ giám sát còn thấp (chỉ mới 23%). Sở NN&PTNT tỉnh Đồng Tháp cho biết, sẽ đẩy mạnh việc giám sát trong thời gian tới. Theo đó, trong đề án chuyển đổi số của tỉnh thì Đồng Tháp sẽ phối hợp với Công ty TNHH Rynan Technologies Việt Nam thiết lập nền tảng hệ sinh thái nông nghiệp số, trong đó có thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu đăng ký cấp và quản lý mã số vùng trồng. Ngoài ra, việc cấp mã số vùng trồng, nhà đóng gói, truy xuất nguồn gốc… sẽ được tỉnh phối hợp với doanh nghiệp, đơn vị có uy tín thực hiện thí điểm xây dựng, áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm nông sản chủ lực và liên kết doanh nghiệp thu mua sản phẩm. Hướng dẫn nông dân thiết lập vùng trồng theo quy định, có thể nhận diện các đối tượng kiểm dịch thực vật; quản lý tốt sinh vật gây hại và ghi chép đầy đủ sổ nhật ký sản xuất phục vụ truy xuất nguồn gốc. Cập nhật thường xuyên và đầy đủ lên hệ thống phần mềm cơ sở dữ liệu quốc gia về mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói của Cục BVTV.

Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang cho biết hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 120 mã số vùng trồng đã được cấp mã số vùng trồng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu sang thị trường các nước như: Trung Quốc, Hàn Quốc, châu Âu… Các loại cây trồng được cấp mã số bao gồm: mít, xoài, nhãn, chôm chôm, bưởi, chanh, sầu riêng, khóm (dứa), dưa hấu, thạch đen, lúa với diện tích là 2.022,74ha, sản lượng trong năm đạt 6.018,8 tấn. Đối với mã số cơ sở đóng gói: Hiện có 8 cơ sở đóng gói đã được cấp mã số. Các cơ sở bao gồm: HTX Nông nghiệp Thạnh Phước, Doanh nghiệp tư nhân Minh Dũng, Công ty TNHH Ba Sương, Công ty TNHH MTV Hạnh Nguyên, Công ty CP tập đoàn Tiến Thịnh, Công ty TNHH Nông sản thực phẩm Gia Huy, cơ sở đóng gói Dương Văn Khải. Công tác kiểm tra, giám sát được thực hiện định kỳ nhằm đảm bảo vùng trồng luôn thực hiện đúng theo các quy định, giúp duy trì tình trạng tuân thủ quy định của nước nhập khẩu.

Ông Lê Văn Thiệt, Phó Cục trưởng Cục BVTV cho hay, những vi phạm kiểm dịch thực vật vừa qua có nguyên nhân do nhận thức của cán bộ địa phương và người sản xuất còn hạn chế; ngoài ra chúng ta chưa có chế tài xử lý vi phạm; chưa đầu tư đúng mức về công nghệ thông tin… Tới đây sẽ tăng cường hướng dẫn, tập huấn chuyên môn cho cán bộ địa phương về các quy định của nước nhập khẩu; đầu tư xây dựng và hoàn thành cơ sở dữ liệu, phần mềm quản lý vùng trồng, cơ sở đóng gói; thường xuyên kiểm tra việc cấp, quản lý và sử dụng mã số; kiểm soát hàng hóa và thông tin về vùng trồng, cơ sở đóng gói liên quan tới lô hàng, từ đó phát hiện, xử lý nghiêm đối với các vi phạm.

Cục BVTV đề nghị các vùng trồng đã được cấp cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất và yêu cầu của nước nhập khẩu; hướng đến thực hành nông nghiệp tốt (VietGAP), đặc biệt chú trọng việc ghi chép đầy đủ nhật ký canh tác. Các cơ sở đóng gói cần xây dựng và thực hiện nghiêm quy trình đóng gói theo nguyên tắc một chiều, truy xuất nguồn gốc, đáp ứng quy định của nước nhập khẩu. Đối với doanh nghiệp xuất khẩu khi cung cấp sản phẩm phải có nguồn gốc rõ ràng, được cung cấp từ các vùng trồng, cơ sở đóng gói đã được kiểm soát chặt chẽ. Ngoài ra, cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, không phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường.

H.TÂN - H.THU