Đồng bằng sông Cửu Long: Khôi phục sản xuất sau đợt hạn, mặn

Tình hình hạn hán và xâm nhập mặn ở ĐBSCL đang bước vào giai đoạn khốc liệt. Cùng với việc gồng mình tiếp tục ứng phó giảm thiểu thiệt hại thì các địa phương trong vùng đang khẩn trương những phương án khôi phục sản xuất, ổn định cuộc sống...

Nông dân Vĩnh Long tận dụng nguồn nước ngọt để trồng màu. Ảnh: H.TÂN

Bài học vì… chủ quan

Tháng 4, cái nắng dội xuống những cánh đồng lúa ở ĐBSCL như đổ lửa, lão nông Trang Lương, 70 tuổi, ngụ xã Tân Sơn, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh, thở dài ngao ngán: “Nông dân xứ này mỗi năm trông vào 3 vụ lúa, nhưng chỉ cần mất mùa 1 vụ thì đổ nợ như chơi. Đám ruộng này đang trong giai đoạn trổ bông thì nước mặn ập đến khiến lúa bị cháy lá, không thể vô hạt, chết lần mòn, xem như trắng tay…”. Ông Lương kể, do vụ mùa năm ngoái thu hoạch muộn, vì vậy vụ Đông xuân 2019-2020 nông dân không thể xuống giống sớm được. Huyện Trà Cú thông báo lịch thời vụ gieo sạ dứt điểm trong tháng 12-2019 nhằm tránh bị hạn, mặn uy hiếp. Tuy nhiên, nông dân không thể lường trước tình hình hạn, mặn năm nay quá dữ dội, thế là nhiều hộ vẫn xuống giống vào thời điểm tháng 1-2020. Do sạ trễ và gặp hạn, mặn về sớm khiến nhiều diện tích bị thiếu nước tưới, dẫn đến chết tràn lan. “17 công lúa của gia đình tôi cũng trong trường hợp này và bị thất trắng, nhưng không dám than với chính quyền do mình tự sản xuất ngoài quy hoạch…”, ông Lương phân trần.

Phó trưởng Phòng NN&PTNT huyện Trà Cú Thạch Sô Phal cho hay, vụ này toàn huyện xuống giống hơn 10.310ha lúa Đông xuân, trong đó 7.358ha trong lịch thời vụ, số còn lại bà con gieo sạ muộn ngoài lịch. Mặc dù huyện đã chủ động nhiều giải pháp ứng phó, nhưng do hạn, mặn khốc liệt đã khiến hơn 5.148ha lúa bị thiệt hại, trong đó phần lớn diện tích sạ muộn bị nặng nhất. Theo Sở NN&PTNT tỉnh Trà Vinh, nhận thấy nguy cơ hạn, mặn gây bất lợi cho lúa nên giữa tháng 12-2019, sở có công văn đề nghị các huyện khuyến cáo nông dân ngưng triệt để xuống giống lúa Đông xuân. Thế nhưng, sau đó diện tích sản xuất không ngừng tăng và đến nay toàn tỉnh đã có hơn 8.098ha lúa bị thiệt hại do hạn, mặn. Đây là bài học cần rút kinh nghiệm cho các vụ tiếp theo, bởi thời tiết ngày càng khắc nghiệt. Tại Bến Tre, có hơn 5.000ha lúa thiệt hại do người dân xuống giống tự phát không theo khuyến cáo của ngành chức năng.

Tại Hậu Giang, từ đầu tháng 2-2020, diễn biến nước mặn xâm nhập theo hướng triều cường Biển Tây và Biển Đông đã xuất hiện ở một số khu vực trên địa bàn tỉnh, gây ảnh hưởng đến tình hình sản xuất lúa và cây trồng khác. Từ đó, Sở NN&PTNT đã rà soát thống kê diện tích các loại cây trồng có khả năng bị hạn hán, xâm nhập mặn trên địa bàn tỉnh. Qua đó xây dựng kế hoạch sản xuất, bố trí lịch thời vụ xuống giống hợp lý và đề xuất các giải pháp để ứng phó với tình hình hạn hán và xâm nhập mặn. Trên cây lúa đã ghi nhận có 168ha bị nhiễm nước mặn, trong đó tại huyện Long Mỹ là 53ha lúa giai đoàn đòng trổ bị nước mặn xâm nhập do tràn đê (với độ mặn dưới 2%o là 39ha và 2-5%o là 14ha) và tại thành phố Ngã Bảy có 115ha lúa bị nhiễm nước mặn với độ mặn là 1,7%o. Các diện tích lúa bị nhiễm mặn không ảnh hưởng đáng kể đến năng suất.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh cho rằng, vụ lúa Đông xuân ở ĐBSCL xem như hoàn thành tốt với sản lượng đạt 10,7 triệu tấn; nông dân bán có giá nên lãi từ 30-40%. Mặt được là vậy, nhưng vẫn còn một số nơi chủ quan, thiếu phối hợp chặt chẽ, nông dân thiếu thông tin nên xuống giống không theo khuyến cáo; lịch thời vụ chưa được kiểm tra thường xuyên, chưa rà soát kỹ về nguồn nước nên cơ cấu mùa vụ còn lúng túng… Từ đó, toàn vùng ĐBSCL có hơn 33.800ha lúa Đông xuân bị ảnh hưởng hạn, mặn ở các mức độ khác nhau. Dù thấp hơn nhiều so với năm 2016, song cần tổ chức sản xuất hợp lý trong thời gian tới.

Cùng với cây lúa thì nhiều diện tích rau màu ở ĐBSCL cũng bị thiệt hại do hạn, mặn. Tại Bến Tre, Tiền Giang, Trà Vinh… tôm nuôi và nghêu nuôi bị chết khá nhiều do độ mặn cao, thời tiết bất lợi.

Nông dân Hậu Giang đang xuống giống lúa Hè thu 2020 ở các vùng nước ngọt. Ảnh: H.THU

Nhanh chóng gia tăng sản xuất

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của ngành nông nghiệp các tỉnh ĐBSCL lúc này là khắc phục hậu quả hạn, mặn và ổn định sản xuất trở lại. Ở vùng ven biển Bến Tre sau khi nghêu bị chết cả ngàn tấn, mất hơn 23 tỉ đồng thì các HTX và người dân dồn sức vệ sinh bãi nuôi sạch sẽ, không để ô nhiễm, theo dõi diễn biến độ mặn khi điều kiện thuận lợi sẽ gia tăng thả nuôi nghêu thương phẩm phục vụ xuất khẩu.

Ông Võ Văn Chồi, Chủ tịch UBND xã Ngọc Tố, huyện Mỹ Xuyên (Sóc Trăng), bộc bạch: “Thời gian qua, do độ mặn quá cao nên gần 1.900ha tôm nuôi bị chậm lịch thời vụ. Để tránh thiệt hại, chính quyền khuyến cáo người nuôi thả cầm chừng, rải rác với mật độ thưa; đồng thời theo dõi chờ độ mặn giảm thì sẽ gia tăng xuống giống trong thời gian tới”. Ông Nguyễn Văn Quốc, Chi cục phó Chi cục Thủy sản tỉnh Trà Vinh, cho biết hàng năm toàn tỉnh thả nuôi 25.000ha tôm các loại, nhưng đến nay tỷ lệ xuống giống chỉ bằng 30% so cùng kỳ. Hiện tại, ngành chuyên môn tích cực hỗ trợ người dân các phương án sản xuất và chỉ cần thời tiết ổn định, cộng với giá tôm cải thiện thì diện tích nuôi sẽ nhanh chóng khôi phục…

Theo dự báo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, những ngày đầu tháng 4-2020, độ mặn giảm, nhưng giữa tháng 4 xâm nhập mặn ở ĐBSCL tăng cao trở lại, sau đó đến cuối tháng 4 khả năng sẽ giảm nhanh ở các cửa sông Cửu Long… Vì vậy, chính quyền địa phương và ngành nông nghiệp cần theo dõi chặt diễn biến nhằm chủ động gia tăng sản xuất khi điều kiện cho phép. Tổng cục Thủy lợi lưu ý, để đảm bảo an toàn cho sản xuất 1,5 triệu héc-ta lúa Hè thu ở ĐBSCL thì việc xuống giống có thể thực hiện đồng loạt từ cuối tháng 4, đầu tháng 5-2020 khi nguồn nước ngọt về nhiều; đối với những khu vực bị ảnh hưởng xâm nhập mặn thì phải rửa mặn thật kỹ trước khi gieo sạ. Riêng các vùng thuận lợi về nguồn nước ngọt có thể tranh thủ xuống giống sớm hơn, bởi giá lúa tương đối tốt.

Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang cho biết, để tránh thiệt hại trong sản xuất, tỉnh có 3 đợt xuống giống lúa Hè thu. Đợt 1, từ ngày 15 đến 21-3-2020 đối với vùng ít ảnh hưởng hoặc không ảnh hưởng xâm nhập mặn như huyện Châu Thành A, các xã phía Bắc của huyện Vị Thủy và một số xã phía Tây của huyện Phụng Hiệp. Đợt 2, từ ngày 13 đến 19-4-2020 đối với vùng xâm nhập mặn ảnh hưởng nhẹ như huyện Phụng Hiệp, một số xã phía Nam của huyện Vị Thủy và một số phường của thành phố Vị Thanh. Đợt 3, xuống giống khi mùa mưa bắt đầu và dứt điểm trước 30-5-2020 đối với vùng xâm nhập mặn ảnh hưởng nặng như huyện Long Mỹ, thị xã Long Mỹ, thị xã Ngã Bảy, huyện Phụng Hiệp, một số xã của thành phố Vị Thanh.

Ông Trần Chí Hùng, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang, cho biết đã phối hợp UBND các huyện, thị xã, thành phố và các đơn vị có liên quan triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp theo đúng tinh thần chỉ đạo của Trung ương, của tỉnh trong công tác chỉ đạo, thực hiện, hỗ trợ, tuyên truyền đến người dân về giải pháp phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn với mục tiêu bảo vệ sản xuất. Ngoài ra, đã chỉ đạo các đơn vị trực thuộc chủ động theo dõi chặt chẽ tình hình hạn, mặn trên từng loại cây trồng của từng địa phương, từng khu vực để kịp thời khuyến cáo, hướng dẫn người dân tổ chức sản xuất phù hợp, đảm bảo sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả. Rà soát, kiểm tra hệ thống đê bao, cống, đập, phối hợp với UBND các địa phương vận hành các công trình thủy lợi trên các tuyến kênh nội đồng để trữ nước sinh hoạt và tưới tiêu phục vụ sản xuất. Kiểm tra, dự báo, quan trắc diễn biến tình hình xâm nhập mặn để kịp thời thông báo đến người dân qua đó khuyến cáo người dân thời điểm không được lấy nước lên đồng. Tuyên truyền hướng dẫn các địa phương chưa bị xâm nhập mặn chủ động lấy nước khi triều xuống sẽ xuất hiện nước ngọt từ thượng nguồn về, lưu ý cần kiểm tra độ mặn trước khi lấy nước (nước có nồng độ mặn thấp hơn 1,0‰). Khuyến cáo người dân kiểm tra gia cố bờ bao chắc chắn không cho nước mặn tràn vào ruộng, vườn trong các ngày thủy triều lên cao. Tuyên truyền, hướng dẫn người dân thường xuyên cập nhật tình hình mặn và áp dụng đồng bộ các giải pháp kỹ thuật để hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do mặn gây ra. Theo dự kiến, kế hoạch xuống giống vụ Hè thu 2020 toàn tỉnh là 76.700ha, năng suất 6,3 tấn/ha, sản lượng 482.640 tấn.

Bộ NN&PTNT cho rằng, hạn, mặn năm nay đã vượt mốc kỷ lục của năm 2016 và dù đã chủ động ứng phó nhưng một số thiệt hại xảy ra trên lúa, rau màu, thủy sản… là khó tránh khỏi. Dự báo, giữa tháng 4 này sau khi đợt mặn lên cao thì tình hình sẽ giảm dần. Vì vậy, các địa phương cần tập trung chỉ đạo sản xuất hơn 1,5 triệu héc-ta lúa Hè thu 2020 đảm bảo thắng lợi, với mục tiêu đạt hơn 8,7 triệu tấn. Ngoài ra, các tỉnh ĐBSCL cũng sớm tính cho kế hoạch sản xuất vụ Thu đông với khoảng 750.000ha, sản lượng 4,1 triệu tấn, trong điều kiện dự báo lũ nhỏ không ảnh hưởng cho lúa. “Tất cả cùng chung sức phấn đấu đạt thắng lợi trong sản xuất lúa gạo năm 2020, nhằm đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và phục vụ xuất khẩu với số lượng hợp lý là vấn đề rất quan trọng, bởi tình hình dịch Covid-19 tác động trên nhiều mặt…”, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh nhấn mạnh.

H.TÂN - H.THU